Rowerowarcheologia

Pomimo skromnego wyglądu i prostoty swej budowy, rower zajmuje poczytne miejsce w szeregu wielkich wynalazków. Choć sama historia prekursorów tego wehikułu jest pełna nieścisłości, jedno pozostaje pewne: na początku było koło. Pomijając częste i wątpliwe uzurpacje co do pochodzenia protoplasty roweru (w tym przypisywanego także Leonardowi da Vinci), jak i samej istoty pytania kiedy rower stał się rowerem, możemy śmiało stwierdzić, że bez pana Karola von Drais'a świat wyglądałby dziś inaczej.

Skonstruowany w 1817 roku przez niemieckiego barona pojazd nazwany "Laufmachine", poruszał się na zasadzie odpychania się od podłoża nogami przy jednoczesnej pozycji siedzącej. Stał się on w niedługim czasie ulubioną rozrywką w rękach dandysów i arystokracji.

Kolejnego znaczącego kroku w ewolucji roweru dokonał szkocki kowal Kirkpatric Mac Millan, który w 1840 roku zaopatrzył pojazd von Drais'a w system dźwigni napędzających tylne koło.

W następnych latach wiele osób niezależnie od siebie ulepszało "Laufmachine" montując w nich pedały na przedniej osi. Historia jednak wyróżniła tu Francuzów Ernst'a i Pierre'a Michaux, którzy spopularyzowali ten system w 1861 roku. Ich pierwszy rower nazwany "vélocipčde" ważył wtedy 40 kilo i był jeszcze cały z drewna. Z uwagi na doznania, jakich dostarczała przejażdżka tym pojazdem, zyskał on przydomek "boneshaker".

Dążenie do prędkości oraz napęd na przednie koło doprowadziły ostatecznie do powstania bicykla. W 1870 r. James Starley zbudował pierwszy model "Ariela" z przednim kołem o średnicy 125 cm, tylnym - 35 cm i wadze 24 kilo. Ten typ roweru stał się szybko popularny wśród bogatych mieszczan i przyczynił się m.in do powstania turystyki rowerowej.

Ulepszenia bicykla przyszły wraz z wynalezieniem łożyska, wprowadzeniem łańcucha i napędu na tylne koło oraz modelami trój- i czterokołowymi. Miały one tę zaletę, iż były bezpieczniejsze, dlatego często nazywano je "bezpiecznymi" (safety). Ostatecznie sukces odniósł model "Rover". W 1884 John Kemp Starley (bratanek twórcy bicykla) skonstruował "bezpieczny" rower o równej średnicy kół, który stał się podwaliną dla dzisiejszych rozwiązań. Rok później ulepszony "Rover" podbił rynki świata, wypierając stare typy pojazdów (stąd też pochodzi polskie słowo rower).

Wielkim krokiem do zwiększenia popularności roweru było podwyższenie komfortu jazdy dzięki zastosowaniu nadmuchiwanej dętki. Choć już w 1839 r. Goodyear odkrył proces wulkanizacji, trzeba było czekać aż do 1888 r., aby znalazło to zastosowanie w rowerach. Historia opowiada o irlandzkim weterynarzu Johnie Boyd Dunlop, którego synek cierpiał na bóle głowy spowodowane jazdą na rowerze do szkoły po wyboistych drogach. Troskliwy ojciec przymocował więc do drewnianej obręczy nadmuchiwaną gumową rurkę i tak powstała dętka.

Ten i jeszcze parę innych wynalazków-ulepszeń sprawiły, iż w latach 1870-1910 rower przeżywał swoje złote lata. W 1900 powstał pierwszy składany rower na potrzeby armii holenderskiej. Cena roweru znalazła się w zasięgu zwykłych obywateli. Zaczęto eksperymentować z tzw. human powered vehicles (skąd powstały później rowery poziome, "recumbents").

Nadejście ery tramwajów, a potem - samochodów przyczyniło się do odejścia roweru w cień historii. Na szczęście - nie na zawsze. Nowe typy rowerów (od "składaka" Moulton'a z 1959 roku, po najnowsze rowery wyczynowe), kryzys paliwowy z 1973 roku oraz rosnąca świadomość ekologiczna społeczeństw zachodnich spowodowały renesans tych łagodnych maszyn.

Historia roweru obfituje w niezliczoną ilość ulepszeń, patentów i wynalazków, z których tylko nieliczne przetrwały próbę czasu. Dzisiejszy rozwój techniki zapewnia ciągle nowe, lepsze rozwiązania i sprawia, że wzrasta popularność roweru, który będąc niegdyś artykułem luksusowym, stał się dziś przedmiotem codziennego użytku dla milionów ludzi. Jak ktoś kiedyś powiedział: wynalazek roweru jest błogosławieństwem dla ludzkości.

Radek Lesisz

Na podstawie prac J.M. Fuchs'a i W.J. Simons'a
"De fiets van toen en nu"(Alkmaar, 1983)
oraz "Geschiedenis van de fiets" (Alkmaar, 1967).