Kompostowanie jest metodą utylizacji odpadów organicznych godną jak najszerszego rozpropagowania. Prócz korzyści związanych z redukcją ilości śmieci wywożonych na wysypisko, o około 1/3 ich objętości, pozwala ona skutecznie zaoszczędzić pieniądze. Ponadto służy ochronie przyrody poprzez wytworzenie naturalnego, a przy tym bezpłatnego nawozu, co umożliwia ograniczenie stosowania nawozów sztucznych oraz preparatów torfowych - produkowanych kosztem najbardziej zagrożonych dziś środowisk jakimi są torfowiska.

Kompostownik można założyć we własnym ogrodzie, na działce, a także w miejscu publicznym: na podwórku osiedlowym czy w miejskim parku, gdzie będą mogli z niego korzystać mieszkańcy okolicznych bloków nie posiadający swoich ogródków. Na kompost mogą trafiać odpadki z kuchni, liście, chwasty, zwiędłe kwiaty, ścięta trawa, rozdrobnione gałęzie drzew. W efekcie działalności mikroorganizmów - głównie bakterii i grzybów oraz bezkręgowców zwanych "glebożercami", do których należą m.in. dżdżownice i niektóre stawonogi, wszystkie resztki roślinne i zwierzęce ulegają procesowi rozkładu. Jego rezultatem jest bogaty i zdrowy nawóz - świetna odżywka dla gleby. Wygodnym i schludnym sposobem kompostowania, najlepszym w przypadku kompostownika publicznego, jest gromadzenie odpadków w odpowiednio wykonanej skrzynce.

W odróżnieniu od pryzmy kompostowej leżącej bezpośrednio na ziemi, solidna skrzynka z pokrywą wygląda całkiem przyzwoicie. Ponadto chroni zawartość zarówno przed nadmiernym zawilgoceniem jak i wysuszeniem, izoluje stos odpadów, pozwala na utrzymanie czystości. Praktyczna i stosunkowo prosta w budowie jest skrzynka drewniana, pozbawiona dna, z przednią częścią złożoną z listewek, które można dowolnie usuwać, umożliwiając łatwy dostęp do zgromadzonego wewnątrz kompostu.

W zależności od liczby osób zainteresowanych korzystaniem z kompostownika można zbudować dwu lub trójdzielną skrzynkę i rozszerzać ją w miarę potrzeb. Zasadniczo każda komora kompostownika powinna mieć od 1 do 2 m szerokości i głębokości oraz nie więcej niż 1,5 m wysokości. Wyższy kopiec staje się trudny do utrzymania i na skutek braku odpowiedniego napowietrzenia może zacząć wydzielać nieprzyjemny zapach.

Skrzynkę kompostową najlepiej umieścić w ciepłym, odizolowanym i jednocześnie łatwo dostępnym miejscu. Należy ustawić ją bezpośrednio na ziemi aby umożliwić odsączanie. Można również, dla poprawy cyrkulacji powietrza, umieścić pod każdą częścią skrzynki dwa równoległe rzędy cegieł i pokryć je warstwą ułożonych na krzyż gałęzi. Aby powstał idealny kompost, mieszanka gromadzona w skrzyni powinna składać się z odpadów zarówno miękkich, podlegających natychmiastowej obróbce przez mikroorganizmy, jak i twardszych, np. skrawków drewna, słomy czy gałęzi, które należy wcześniej pociąć lub rozdrobnić w specjalnej sieczkarce.

Poszczególne warstwy odpadów można przesypywać ziemią i dodawać palonego wapna. Zawartość kompostownika powinna być rozmieszczona równomiernie po całej powierzchni skrzynki i lekko ugnieciona. W przypadku nadmiernego wysuszania się kompostu można polewać go wodą. Jeżeli okaże się zbyt wilgotny i zacznie wydzielać nieprzyjemny zapach, należy dodać trochę słomy lub wiórów z drewna, w celu wchłonięcia nadmiaru wody.

Aby zapewnić odpowiednie warunki przeprowadzającym rozkład drobnoustrojom, kompost należy przewracać przynajmniej raz na 2-3 miesiące, a najlepiej co 6 tygodni. Wszystkie odpady powinny po kolei znaleźć się w środku kopca, gdzie panuje najwyższa temperatura a proces gnicia odbywa się najszybciej. Mając do dyspozycji jedną wolną skrzynkę można po prostu przeżucić do niej zawartość kompostownika. Kompost może zostać użyty, gdy wszystkie jego składniki zamienią się w ciemną, kruchą mieszankę o zapachu ziemi. Czas potrzebny na jej wytworzenie wynosi przeciętnie kilka miesięcy, czasem ponad rok. W idealnych warunkach gotowy nawóz można uzyskać już po 2 miesiącach, co jednak zdarza się bardzo rzadko.

Kompost używany w charakterze nawozu poprawia strukturę gleby i dodaje składników odżywczych. Należy zakopać go w ziemi wczesną wiosną lub późną jesienią. Również ułożony na powierzchni w postaci kilkucentymetrowej warstwy zwanej mierzwą, odżywia glebę, ulepsza ją i zatrzymuje wilgoć. Można go również stosować jako nawóz pod kwiatki doniczkowe i hodowane w skrzynkach.

Prezentowany artykuł jest kolejną częścią cyklu poświęconego zagadnieniom ochrony przyrody przygotowanym przez polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody "Pro Natura". Opracowania te powstały jako materiały szkoleniowe w ramach projektu Brytyjskiego Funduszu Know How administrowanego przez IUCN Poland.