Wrocław, 25 maja 2006
Wyniki realizacji projektu w roku 2004
Szkoły uczestniczące w Programie edukacyjnym "Bocian" w roku 2004 skontrolowały łącznie 1454 miejsca żerowania bocianów. Po podsumowaniu wyników można przedstawić je w formie wykresów prezentujących stan żerowisk bocianich w Polsce.Procentowy udział różnych typów środowisk w tworzeniu bocianich żerowisk potwierdza znaną prawdę, iż łąki podmokłe mają największe znaczenie spośród żerowisk preferowanych w Polsce. Poza uwzględnionymi na wykresie typami siedlisk, zdarzyły się pojedyncze przypadki żerowania bociana białego w nurcie rzeki, pomiędzy budynkami mieszkalnymi oraz w lesie. Znane są nam również pierwsze przypadki żerowania polskich bocianów na śmietniskach, które stanowią znaczące żerowisko dla bocianów w Hiszpanii.
Sposób użytkowania terenów stanowiących żerowiska bocianie wskazuje na konieczność ekstensywnego użytkowania łąk i pastwisk. Pozostawianie nieużytków prowadzi do sukcesji i zarastania żerowisk co stopniowo zniechęca bociany do korzystania z takich terenów, gdyż przestają mieć charakter otwarty, a roślinność jest zbyt wysoka, aby mogły skutecznie polować. Pola (poza okresami orki, gdy bociany korzystają z łatwej zdobyczy w postaci poranionych i martwych zwierząt stanowią zaledwie 1% wykorzystywanych przez bociany jako żerowiska na wczesnym etapie rozwoju roślinności.
Łąki stanowiące żerowiska bociana białego są koszone najczęściej dwa razy w sezonie. Znacznie mniejszą grupę stanowią łąki jednokośne, a najmniej liczna grupa to łąki koszone trzy razy w roku. Terminy koszenia łąk są bardzo zróżnicowane. Najczęściej pierwsze koszenie miało miejsce w czerwcu (57% przebadanych łąk kośnych). Na pastwiskach wykorzystywanych przez bociany pasły się w większości krowy (86% przebadanych pastwisk), na drugim miejscu konie (14%). Bocianom towarzyszyły czasami kozy, gęsi, a w jednym przypadku żerowały razem z owcami.
Przeważającą część żerowisk bociana białego stanowią tereny należące do właścicieli prywatnych, własność samorządowa lub państwowa oraz związków wyznaniowych stanowi zaledwie 12% żerowisk. Oznacza to, że w znacznym stopniu los polskich bocianów zależy od właścicieli prywatnych, a zwłaszcza modelu produkcji jaki przyjmą w przyszłości rolnicy.
Łąki bocianie często znajdują się nad rzekami, jeziorami, stawami. Na wielu z nich spotkać można oczka wodne, rowy, strumienie. Wykres pokazuje jak przedstawia się procentowy udział różnych rodzajów zbiorników i cieków stwierdzonych na żerowiskach. Wśród nich dominują "wody nieużytkowane" (35% wszystkich obserwowanych); 22% zbiorników i cieków wykorzystywanych jest jako wodopój dla zwierząt; 19% to wody zagospodarowane przez wędkarzy; 17% przeznaczona jest na hodowlę ryb. Wody wykorzystywane jako kąpieliska stanowią 7% spośród zbiorników i cieków związanych z bocianimi żerowiskami.
Bocian biały wyraźnie preferuje tereny otwarte, stąd brzegi wód nad którymi żeruje w ponad 60% porasta roślinność zielna, a ponad 20% obserwowanych brzegów porastały krzewy. Tam gdzie nad brzegami występują drzewa i krzewy lub same drzewa bocian żerował mniej chętnie (łacznie 18% stwierdzonych przypadków).
Oprócz obserwacji bocianów oraz innych gatunków roślin i zwierząt uczniowie dokonywali oceny zagrożeń żerowisk. Na większości stwierdzono po kilka rodzajów zagrożeń jednocześnie, np. zaśmiecanie, wypalanie i wylewanie płynnych zanieczyszczeń lub zarastanie i zasypywanie oczek śródpolnych. Jedynie na dziesięciu spośród obserwowanych terenów nie wykryto żadnych niepokojących zjawisk mogących negatywnie wpływać na ich wartość przyrodniczą.
Najczęściej wskazywanym w formularzach zagrożeniem pojawiającym się na bocianich żerowiskach było zarastanie łąk. Ten proces jest ściśle związany z zaprzestaniem użytkowania terenu. Najczęściej krzewy występowały na obrzeżach łąk i nie wiemy czy proces zarastania postępował czy też od lat utrzymywał się na stałym poziomie. Zagrożeniem jest posuwanie się wyższej roślinności ku wnętrzu łąki oraz wzdłuż cieków wodnych. W wyniku nieopłacalności hodowli krów mlecznych na wielu bocianich żerowiskach odnotowano zaniechanie użytkowania całości bądź części terenu oraz przekształcanie łąk i pastwisk w pola orne. Zjawiska te dotyczą łącznie aż 55 % badanych żerowisk.
Na znacznej części obserwowanych terenów stwierdzono z kolei zagrożenia wynikające z intensyfikacji użytkowania łąk. Należą do nich: stosowanie nawozów sztucznych na łące i okolicznych polach (stwierdzone w 58% przypadków), dosiewanie traw pastewnych, orka pod siew oraz opryski upraw środkami chwastobójczymi i owadobójczymi (dotyczące łącznie 39% przypadków).
Kolejną grupą zagrożeń, jakie wykryto na co trzecim badanym żerowisku były różne działania prowadzone przez człowieka, które w konsekwencji przyczyniały się do osuszania terenu. Najczęściej wskazywano na czyszczenie rowów melioracyjnych co miało usprawnić odpływ wody i uchronić teren przed zalewami. Podobną rolę miało umacnianie brzegów cieków i zbiorników wodnych, regulowanie rzek i zakładanie drenów.
Na blisko połowie obserwowanych "bocianich łąk" stwierdzono obecność śmieci. Na większości z nich były to pojedyncze odpady, takie jak sznurki, worki, butelki, papiery, puszki, żyłki, plastikowe pojemniki i inne, na części znajdowały się dzikie wysypiska śmieci, a także miejsca wywozu gruzu i ziemi. Niestety często znajdowano śmieci w oczkach wodnych, rowach i rzekach. W ponad 11 % przypadków odnotowano wylewanie na łąkę nieczystości (gnojowicy lub ścieków).
Wypalanie roślinności stwierdzono na 29 % badanych żerowisk. Analiza preferencji podpalaczy ukazuje wykres.
.