Działania szkół

Obserwacja gniazd

Każdego roku uczniowie prowadzą obserwacje gniazd i żerowisk bocianów w swojej okolicy. Ich zadaniem jest zlokalizowanie wszystkich gniazd bocianich na terenie gminy bądź miejscowości, podanie sposobu zajęcia gniazda przez ptaki i efektu lęgu. Młodzi obserwatorzy w różny sposób gromadzą dane. Niektórzy mogą podglądać bociany przez cały sezon, mając gniazdo na dachu swego domu lub w bliskim sąsiedztwie. Inni prowadzą obserwacje podczas wakacji chętnie wykorzystując rower w przypadku penetrowania większych obszarów (np. terenu gminy). Z inicjatywy szkół powstało nawet kilka ścieżek rowerowych szlakiem bocianich gniazd.

Poza własnymi obserwacjami młodzi ludzie prowadzą rozmowy z właścicielami posesji, na których znajdują się gniazda. Pozwalają one zdobyć dodatkowe informacje na temat walk bocianów, wieku gniazda itp.

Dzięki nadsyłanym przez szkoły wynikom udaje się przebadać każdego roku ok. 20 % polskiej populacji bociana białego. Tak duża próba upoważnia do wyciągania wniosków ogólnych i pozwala ocenić kondycję polskiej populacji bocianów.

Ochrona gniazd

Ważnym zadaniem podejmowanym przez szkoły jest renowacja zagrożonych gniazd bocianich. Uczniowie podczas kontroli terenu lokalizują gniazda wymagające remontu, czyli zlokalizowane na słupach energetycznych i opierające się o przewody, zbyt duże grożące zawaleniem dachu lub drzewa, zatykające komin, zwalone przez wichurę itp. Uczniowie wraz z nauczycielem zwracają się do zakładu energetycznego lub urzędu gminy z wnioskiem o renowację zagrożonego gniazda, udostępniają instrukcje budowy platform, pilnują aby prace zostały przeprowadzone w terminie. Starsi uczniowie pomagają nawet przy budowie platform bądź uczestniczą w pracach pielęgnacyjnych polegających np. na przycięciu gałęzi. Dzięki zabiegom szkół i nagłośnieniu problemu w lokalnych mediach często udaje się uzyskać dodatkowe wsparcie np. materiał na platformy i możliwość transportu od nadleśnictwa, podnośnik i pomoc w pracach na wysokości od straży pożarnej, fundusze od lokalnych firm itp.

Obserwacja żerowisk

Podczas kontroli terenowych uczestnicy programu "Bocian" starają się zlokalizować miejsca, w których bociany zdobywają pożywienie, opisać występującą na nich faunę i florę oraz ocenić ich zasobność. Z nadesłanych formularzy wynika, że najchętniej bociany wykorzystują podmokłe łąki nadrzeczne, okresowo zalewane, stawy i oczka wodne z zachowaną naturalną roślinnością oraz ekstensywnie użytkowane pastwiska.

Główne zagrożenia żerowisk odnotowane przez uczniów to wypalanie roślinności, przekształcanie łąk w pola orne, zaśmiecanie, osuszanie oraz stosowanie chemicznych środków ochrony roślin i dużych dawek nawozów sztucznych.

Ochrona żerowisk

Podobnie jak w przypadku gniazd, za wytypowaniem cennych żerowisk idzie próba ich ochrony, staranie aby nie zostały zniszczone. Uczniowie rozmawiają z właścicielami cennych terenów, ukazują znaczenie ich dla bocianów, apelują o zaprzestanie wypalania traw. Niektóre szkoły starają się o objęcie wartościowego obszaru ochroną prawną w formie użytku ekologicznego.

Szkoły chętnie organizują akcje sprzątania żerowisk bocianich, do których włączają się rodzice i okoliczni mieszkańcy. Przy okazji sprzątania szczególną uwagę zwracają uczniowie na pozostawiane przez rolników na polach plastikowe sznurki stanowiące zagrożenie dla bocianich piskląt. Sznurki przyniesione przez dorosłe bociany do gniazd jako wyściółka łatwo oplątują się wokół nóg przebywających w gnieździe piskląt. Prowadzi to do poważnych obrażeń kończących się śmiercią bądź kalectwem młodego ptaka w wyniku obrzęków i niegojących się ran. Zdarzają się interwencje polegające na uwalnianiu zaplątanych piskląt znajdujących się w gniazdach. Przy ratowaniu bocianiątek niejednokrotnie pomagała straż pożarna, zakłady energetyczne, straż miejsca i służby weterynaryjne.

Działalność poza terenowa

Dużą ilość czasu, zaangażowania i energii poświęcają szkoły na poza terenową działalność związaną z bocianami. Bardzo chętnie nauczyciele prowadzą z uczniami zajęcia klasowe poświęcone tym ptakom. Nawet jesienią i zimą dzieci nie zapominają o swoich boćkach. Analizują zebrane latem wyniki, śledzą na mapie trasy przelotu ptaków. Sami przygotowują odpowiednie plansze, na których przesuwają sylwetki bocianów zgodnie z bocianim kalendarzem.

Młodsi uczestnicy programu rozwiązują bocianowe zagadki, układają historyjki. Wiele zależy od inwencji nauczyciela. Poza działaniami proponowanymi w materiałach szkoły podejmują szereg dodatkowych inicjatyw. Organizowane są co roku rozmaite imprezy typu festyny, święta bocianowe, bale przebierańców pod hasłem "bocian", przedstawienia, teatrzyki. Organizowane są konkursy plastyczne, literackie, fotograficzne, opracowywane gazetki ścienne, artykuły do szkolnych wydawnictw i prasy lokalnej. Powstają piękne albumy o bocianach, wystawy itp.

W niektórych szkołach temat bocian przenika do wielu przedmiotów: biologii, geografii, matematyki, języka polskiego i języków obcych, zajęć plastycznych, muzycznych itp.

Współpraca

Przy okazji prowadzenia obserwacji uczniowie nawiązują kontakty z mieszkańcami posesji, na których znajdują się gniazda czy też właścicielami bocianich żerowisk. Podczas realizacji poszczególnych zadań szkoły współpracują z urzędami gmin, zakładami energetycznym, nadleśnictwami, strażą pożarną, konserwatorami przyrody, parkami krajobrazowymi i narodowymi, centrami edukacji ekologicznej, organizacjami społecznymi. Aby znaleźć "bocianich" sprzymierzeńców i rozpropagować swoje osiągnięcia angażowane są do współpracy lokalne media. Często szkoły nawiązują kontakty pomiędzy sobą. W naturalny sposób dotyczy to placówek znajdujących się w pobliskich miejscowościach.

Program "Bocian" zyskał sprzymierzeńców i sympatyków również poza granicami Polski. Materiały edukacyjne dla nauczycieli zostały przetłumaczone na język niemiecki, słowacki i ukraiński oraz dostosowane do warunków panujących w tych krajach. Obecnie stanowią podstawę realizacji analogicznych projektów dla tamtejszych szkół. Wydanie materiałów edukacyjnych "Bocian" dla nauczycieli w Niemczech i na Słowacji było możliwe dzięki wsparciu Fundacji CICONIA i staraniom niemieckiej organizacji BUND oddział znad Jeziora Bodeńskiego oraz Słowackiego Towarzystwa Ochrony Ptaków (SOVS). Wydanie pakietu na Ukrainie umożliwił program RITA zarządzany przez Fundację Edukacja dla Demokracji, Fundacja CICONIA oraz starania przyrodników z Towarzystwa Przyrodniczego "Bocian i Zachodnioukraińskiego Towarzystwa Ornitologicznego.